Sinop’ta Eski ve Yeni Teşvik Sistemlerinin Değerlendirilmesi

Yatırım planlamasında firmaların en büyük ihtiyacı kuşkusuz yatırım ve işletme sermayesi olup, bu ihtiyacın karşılanmasında kullanılabilecek fonların ve desteklerin uygunluğu yatırımın sağlık bir şekilde gerçekleşmesinde kritik rol oynamaktadır. Yatırımlara yönelik olarak devlet özellikle son yıllarda büyük teşvikler sunarak girişimcilik, kapasite artırımı ve modernizasyon gibi kavramların daha çok telaffuz edilmesini, bu konulara ilişkin projelerin hayata geçmesine yardımcı olmaktadır. Tekrar belirtileceği üzere, iller sosyo-ekonomik gelişmişliklerine göre sınıflandırılmakta ve her bir il için devletin destekleyeceği yatırım konuları belirlenmektedir. Sinop ili için desteklenen sektörlere yönelik olarak asgari sabit yatırım tutarını sağlayan yatırımcılar “Bölgesel” teşviklerden yararlanırken, desteklenmeyen sektörler için 500.000 TL sabit yatırım tutarını sağlaması durumunda “Genel” teşviklerden yararlanmaktadır. Bölgesel teşvikler için KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, faiz desteği, sigorta primi desteği ve yatırım yeri desteği sağlanırken, genel teşvikte ise sadece KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti söz konusudur.

2009 yılında belirlenen teşvik sisteminden sonra 2012 yılının Nisan ayında açıklanan ve Haziran ayında Resmi Gazete’de yer alan yeni teşvik sistemi ile birlikte iller 4 bölge yerine 6 bölgeye ayrılmış, teşvik paketlerinde değişikliklere gidilmiştir. Sinop ili 2009’da belirlenen teşvik sisteminde sosyo-ekonomik gelişmişlik bölge sınıflandırmasında son bölge grubunda (4. Bölge) yer almış olup, teşvik sisteminde en fazla desteklenen iller arasında olmuştur. 2012 yılında açıklanan yeni sisteme göre ise Sinop aynı sınıflandırmada 6 Bölge’den 5. Bölge’de yer almıştır. Bu çalışmada veriler Ekonomi Bakanlığı’ndan temin edilmiş olup, belirtilen yıllar arasında iptal edilen teşvik belgeleri göz önünde bulundurulmamıştır.

2009 yılı ve 2012 yıllarında açıklanan teşvik sistemlerinin kıyaslaması aşağıdaki tablolarda yer almaktadır. Vergi indirimi hususu Sinop ilinde Organize Sanayi Bölgesi (OSB) dışında yapılan yatırımlar için eski sistemde daha avantajlı gözükse de (+%10 vergi indirimi ve +%20 yatırıma katkı oranı), 2009 yılında belirlenen teşvik sisteminde yatırım döneminde firmalar için herhangi bir vergi indirimi sunulmaması en önemli ödeme kalemlerinden biri olan verginin yatırımlara olumsuz yansımasına neden olmuştur. 2012 yılında belirlenen teşvik sistemi ile ilk defa firmalar yatırım döneminde de vergi indiriminden yararlanmaya başlamıştır. Özellikle OSB’de yapılan yatırımlarda yatırım döneminde %80’e varan vergi indirimi imkanı firmaların tüm faaliyetleri için daha az vergi ödeyerek daha sağlıklı yeni yatırımlara girişmesine imkan vermiştir. Firmaların her bir çalışan için ödemesi gereken sigorta priminde ise firmaların 2009’daki teşvik ile yararlandığı oran toplam yatırım tutarının %14’ü ile sınırlandırılmışken, yeni teşvik sistemi ile bu oran %50’ye kadar çekilmiştir.

İki teşvik kıyaslamasında yatırım yeri, gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası ve faiz desteği konularında herhangi bir değişme görülmez iken, faiz azami desteği yeni sistem ile birlikte arttırılmış, firmaların faiz indirimi ile daha fazla kredi imkanından yararlanabilmesi sağlanmıştır.

Teşvik sistemlerinin açıklanmasından sonra Sinop ilindeki teşvik rakamları yıllara göre incelendiğinde özellikle 2012 yılında ilde çıkarılan teşvik belgesi sayısının oldukça düştüğü görülmektedir. 2009 yılında açıklanan teşvik sistemi ile birlikte Sinop’ta 2010 yılında çıkarılan teşvik sayısı 22 olmuştur. Global ekonomik krize rağmen 2010 ve 2011 yıllarında 20 eşiğinin üzerinde teşvik belgesine sahip Sinop’ta 2012 yılında düşüş görülmüştür. 2012 yılının ortasında açıklanan yeni teşvik sistemi özellikle 2013 yılında etkisini göstermiş olup yılın sonunda Sinop’ta 18 belge çıkarılmıştır. 

2010 yılında çıkarılan teşvik belgelerinde yatırımcının beyan ettiği sabit yatırım tutarı yaklaşık 113 milyon TL olup, 64 milyon TL tutarındaki bir yatırımın iptal edilmesinden dolayı yılsonundaki toplam sabit yatırım tutarı rakam 48 milyon TL olarak revize edilmiştir. 2011 yılında 20 teşvik belgesi için ortalama 3 milyon TL yatırım tutarı belirlenmişken, 2012 yılında çıkarılan 13 belgenin sabit yatırım tutarı ortalaması 6,49 milyon TL hesaplanmıştır. 2012 yılında toplam yatırım tutarının yüksek olmasının sebebi ise yıl içerisinde 60 milyon TL sabit yatırım tutarına sahip enerji yatırımı için teşvik belgesi çıkarılmasıdır. 2013 yılında ise beyan edilen sabit yatırım tutarı olarak son 3 yılın en düşük rakamı elde edilmiş olup, teşvik belgesi ortalama sabit yatırım tutarı 3,17 milyon TL’dir.

2012 yılında açıklanan yeni teşvik sistemi ile birlikte özellikle sigorta primi alanında sunulan desteklerden yararlanmak isteyen firmalar teşvik belgesi çıkartmıştır. Eski sisteme kıyasla sigorta priminde toplam sabit yatırım tutarının %50’sine kadar yararlanma şansı doğarken, 2013 yılında yatırımlarda yüksek istihdam rakamları gözlemlenmektedir; son 4 yılın en yüksek değerine ulaşılmıştır.

Sinop’ta 2010 – 2013 yılları arasında çıkarılan yatırım teşvik belgelerinde genellikle imalat sektörü ön planda olmaktadır. Ancak 2011 yılında özellikle Belediyelerin altyapıya ilişkin çıkardığı teşviklerden dolayı hizmet sektörü ilk ve tek sefer olarak imalat sektörünün önünde yer almıştır.  Sinop ilinde yapılacak yatırımlar için çıkarılan teşvik belgeleri genellikle yeni yatırımları kapsamaktadır. Mevcut kapasiteyi arttırmak amacıyla gerçekleştirilen yatırımlar olan “tevsi” yatırımlar ise teşvik belgesi çıkarmada temel sebep olarak gözükmemektedir. Sadece 2010 ve 2012 yıllarında modernizasyon yatırımları için teşvik belgesi alınmıştır. 2010-2013 yılları incelendiğinde 2012 yılı dışında tüm yıllarda teşvik belgesi çıkaran firmaların çoğunluğu genellikle Sinop’ta faaliyet gösteren firmaların olduğu görülmektedir. Son olarak çıkarılan teşvik belgelerinde talep edilen destek türleri incelenmiştir. Yerli makine ve ekipman alımı olduğundan KDV istisnası her teşvik için talep edilmektedir. Gümrük vergisi muafiyeti ithal makine alımı gerçekleştirecek olan firmalar için verilmekte olup, her teşvik belgesi ile birlikte sunulmamaktadır. Sigorta primi, vergi indirimi, faiz desteği ve yatırım yeri tahsisi gibi hususlar sadece “Bölgesel” teşvikte yer almakta olup, yine bu destek türleri yatırımcının ihtiyacına göre devlet tarafından sunulmaktadır. Yıllara göre dağılım incelendiğinde genellikle “Bölgesel” teşvik belgesi yatırımcılar için daha cazip olup, bu alanda teşvik belgesi çıkarımı gerçekleştirilmiştir. Sadece 2011 yılında Belediyelerin çıkarmış olduğu teşvikler “Genel” teşvik belgesi olduğundan bu yılda “Bölgesel” teşvikler daha az sayıda kalmıştır. 2012 yılında açıklanan teşvik sistemi sonrasında Sinop ilinde teşvik belgesi çıkarılması konusunda hareketlilik yaşansa da özellikle 2013 yılında çıkarılan teşvik belgelerinin bir kısmı henüz faaliyete geçmemiştir. 2013 yılı sonundan itibaren ülkede yaşanan siyasi kriz ortamında özellikle Sinop ili dışından yatırım yapacak olan firmalar gerekli özsermayeyi sağlasa da yatırıma yönelik somut adımları atmak için kriz ortamının yatışmasını beklemektedir. 2014 yılının ilk 2 ayında şimdiden 3 teşvik belgesi çıkarılmış olup, yıl içerisinde özellikle Sinop’ta faaliyet gösteren firmaların yeni yatırımları ile sigorta primi desteği ve vergi indirimi gibi önemli desteklerden bir an önce yararlanmak amacıyla teşvik belgesi çıkarması beklenmektedir. *Yatırıma Katkı Oranı 2011 yılından itibaren 4. Bölge için %55 olarak belirlenmiştir. **Sigorta primi desteği 2011 başından itibaren 4. Bölge için 5 yıl olarak belirlenmiştir.